asbest

asbest: 10 praktische tips & nuttige informatie

Wat is asbest?

Asbest is materiaal dat gemaakt is van de in de natuur voorkomende silicaatmineralen serpentijn of amfibool. Het materiaal werd vanaf het einde van de negentiende eeuw veel gebruikt in de bouw in de vorm van onder andere: isolatiemateriaal, brandwerend materiaal, onderlagen van vloerbedekkingen en vele andere verwerkingen. Asbest bleek namelijk brandwerend, elektrisch geleidend, isolerend en bijzonder slijtvast. Daarnaast was de grondstof makkelijk te winnen, goedkoop en eenvoudig te verwerken tot asbestmateriaal. Asbest is afgeleid uit het Griekse woord asbestos en betekent onvergankelijk of onverwoestbaar.

Je kunt asbest aan de hand van de vezelstructuur onderverdelen in serpentijne (spiraalvormige) vezels of amfibole (naaldvormige) vezels. De eerste groep werd het meest toegepast. Tot deze groep behoort witte asbest (chrysotiel). Tot de tweede groep behoren het bruine asbest (arnosiet), blauwe asbest (crocidoliet), grijze asbest (tremoliet), groene asbest (actinoliet) en gele asbest (anthofyliet). Het verschil in de asbestsoorten zit niet alleen in de kleur, maar ook in uiterlijk, duurzaamheid en chemische samenstelling.

Asbest bleek aanvankelijk een grote vondst vanwege de hierboven beschreven eigenschappen die het product had te bieden. Toch merkte de Arbeidsinspectie in de jaren dertig van de vorige eeuw al dat het werken met asbest niet ongevaarlijk zou zijn. Er werd in die tijd al gewezen op de risico’s voor het milieu en de volksgezondheid. Toch werd het gevaar van asbest aanvankelijk door de industrie en de overheid stil gehouden vanwege het economische succes. Pas vele jaren later stelde de overheid steeds meer regels aan het gebruik van asbest. In 1993 gold in Nederland een algemeen asbestverbod. Intussen is er veel wet- en regelgeving bijgekomen.

Risico’s asbest

Ieder jaar telt gemiddeld 900 nieuwe slachtoffers die ziek zijn geworden van (het werken met) asbest. De Nederlandse overheid verwacht de komende 25 jaar nog zeker 26.000 slachtoffers. Rond de twintigste eeuwwisseling kwam men er voor het eerst achter dat asbest schadelijke gevolgen kon hebben voor de gezondheid. Asbestvezels kunnen in de longen terecht komen bij het bewerken, verwerken of verwijderen van asbest. De vezels blijven achter in het longweefsel en kunnen zo klein zijn dat ze niet kunnen worden afgevoerd door de trilharen en slijmvliezen in de luchtwegen. In het longweefsel kunnen de achtergebleven asbestvezels enorme schade veroorzaken. Die schade ontdekt men pas gemiddeld na 15 jaar. In 1929 erkende de Britse arbeidsinspectie asbestose als beroepsziekte en na de Tweede Wereldoorlog werden ook andere longziekten toegewezen aan het werken met asbest. Ook werd steeds duidelijker dat asbest tumoren in longen en het buikvlies kon veroorzaken. Na 1964 werd steeds meer wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de risico’s van asbest. Er werd ontdekt dat alle soorten asbest gevaren opleveren voor de gezondheid en dat elke blootstelling er aan, hoe summier ook, een risico op kanker kan bevorderen.

De meest voorkomende aandoeningen bij blootstelling aan asbest zijn asbestose, longkanker en mesothelioom. Asbestose behoort tot de stoflongziektes. Het is een ziekte waarbij de longen zich steeds meer verstijven waardoor het opnemen van zuurstof steeds moeilijker wordt. Asbestose kan leiden tot longkanker. Asbest kan echter ook op andere manieren de longen schaden, waardoor longkanker ontstaat. Rokers hebben daarbij een verhoogde kans op het krijgen van asbestlongkanker. Mesothelioom is de medische benaming voor een tumor aan de longvliezen of het buikvlies. Normaal is het een zeldzame ziekte. Tot nu toe is blootstelling aan asbest de enige oorzaak. Het wordt ook wel eens asbestkanker genoemd. De blootstelling hoeft overigens niet langdurig zijn geweest. Mesothelioom kan ontstaan ook na kortdurende blootstelling aan asbest of regelmatige blootstelling aan relatief lage asbestvezel concentraties.

Aansprakelijkheid en kos

Een huiseigenaar mag zelf bepalen of hij asbest wil (laten) verwijderen uit de woning, tenzij het een gevaarlijke situatie betreft. Als er echter voor een renovatie of verbouwing een bouwvergunning nodig is, dan hoort daar verplicht een asbestinventarisatie bij. Deze moet worden uitgevoerd door een gecertificeerd asbestinventarisatiebedrijf. De gemeente controleert altijd of dit onderzoek is gedaan. Als huiseigenaar ben je verantwoordelijk voor het (verwijderen van) asbest en de kosten voor het verwijderen komen dan ook voor eigen rekening.

Een huurder kan verantwoordelijk worden gehouden voor asbesthoudende materialen die door hem zijn aangebracht tijdens de huurperiode. In principe moet de huurder het asbesthoudende materiaal zelf (laten) verwijderen en is hij daarbij ook degene die de kosten voor het verwijderen moet betalen. Als de huurder de asbesthoudende materialen heeft overgenomen van de vorige huurder, is de verhuurder in de meeste gevallen verantwoordelijk voor het asbesthoudende materiaal. Een huurder kan de verhuurder vragen om asbesthoudend materiaal te verwijderen. Als het onbeschadigd hechtgebonden asbest betreft, is de verhuurder niet verplicht het te verwijderen. In een dergelijk geval kan de gemeente of de GGD ingeschakeld worden voor bemiddeling.

Asbest hoeft niet altijd te worden verwijderd, bijvoorbeeld als het gaat om een asbest plafond of asbest in de golfplaten van een schuur waar niets mee gedaan wordt. Op het moment dat er in het plafond geboord of gezaagd gaat worden of op het moment dat het dak van het schuurtje vervangen moet worden, loopt men echter wel gezondheidsrisico’s omdat de vrijgekomen asbestvezels kunnen worden ingeademd. Het is dus niet verplicht om asbest te verwijderen uit een woning. Als je toch besluit om het asbesthoudend materiaal af te voeren, moeten de strenge regels van de gemeente in acht worden genomen. In veel gevallen mag je zelf het asbest verwijderen. In dat geval verstrekt de gemeente een ‘Mededeling onder voorschriften’. Het betreft bijvoorbeeld niet-beschadigd asbesthoudend materiaal dat is vastgespijkerd, geschroefd of gelijmd. (Bijvoorbeeld vinyl of hechtgebonden bouwmateriaal). In andere gevallen moet er bij de gemeente een sloopvergunning worden aangevraagd. Daarbij is het overleggen van een rapport van een gecertificeerd asbestinventarisatiebedrijf verplicht. Het asbest mag niet zelf verwijderd worden maar door een erkend, gecertificeerd asbestverwijderingsbedrijf.

Hoeveel je uiteindelijk betaalt voor het verwijderen van asbest is moeilijk te zeggen. Het hangt bijvoorbeeld af van de hoeveelheid asbestmaterialen. Ook kan er een toeslag worden berekend voor asbest dat moeilijk te verwijderen is. Voor het verwijderen van een asbesthoudend golfplaten dakbedekking van een schuurtje bedragen de kosten gemiddeld rond 600 euro (2012).

Asbest herkennen

Het is niet eenvoudig asbest zelf te herkennen. Breukvlakken en beschadigingen die een vezelachtige structuur vertonen, kunnen duiden op asbest. Het is echter niet makkelijk te zien, vooral niet als de vezels in andere materialen zijn verwerkt, bijvoorbeeld in cement of beton. Huizen die gebouwd zijn voor 1984 kunnen mogelijk asbest bevatten. Materialen die in deze oudere huizen een lichtgrijze kleur hebben, zijn verdacht en kunnen chrysotiel (witte asbest) bevatten . Het witte asbest (zie tip 1) werd het meest gebruikt (in 85 % van de asbestproducten). Asbestmateriaal met wit asbest heeft een witte tot lichtgrijze kleur. In de periode tussen de Tweede Wereldoorlog en 1993 is veel asbest gebruikt. Via het internet kun je lijsten met producten vinden die asbest zouden kunnen bevatten. Raadpleeg bijvoorbeeld de Asbestwegwijzer op de website van Infomil. Een onderzoek met een elektronenmicroscoop is de enige mogelijkheid er achter te komen of er ook daadwerkelijk sprake is van de aanwezigheid van asbest. Een dergelijk onderzoek kan alleen worden uitgevoerd door een gespecialiseerd asbest saneringsbedrijf. Je kunt als particulier een dergelijk bedrijf benaderen om een onderzoek te doen. Je moet wel betalen voor het onderzoek. Op de website van Ascert vind je een register met alle actuele gecertificeerde asbestinventarisatiebedrijven en gecertificeerde asbestverwijderingsbedrijven.

Asbest sanering

Sinds 1993 is het verboden om asbest of materiaal dat asbest bevat, te bewerken, verwerken, recyclen of in voorraad te houden. Wanneer asbest wordt ontdekt, moet het in ieder geval worden verwijderd of duurzaam worden afgeschermd indien er sprake is van direct gevaar. De gemeente moet toestemming geven voor het verwijderen van asbest. Het verwijderen mag alleen gebeuren volgens de regels van het Asbestverwijderingsbesluit 2005 en Arbeidsomstandighedenwet. Die regels schrijven voor dat sanering en verwijdering van asbestmateriaal in de meeste gevallen alleen mag worden gedaan door gespecialiseerde bedrijven die hiervoor gecertificeerd zijn. Onderzoek naar asbest is voorbehouden aan gespecialiseerde en gecertificeerde inventarisatie bureaus. In de praktijk komt het echter veel voor dat particulieren zonder toestemming asbest verwijderen. De gemeente verleent toestemming als het asbesthoudend materiaal te verwijderen is zonder dat het materiaal beschadigt en er geen asbestvezels vrij kunnen komen. De regels hiervoor staan ook in het Asbestverwijderingsbesluit 2005. Particulieren kunnen bij de gemeente van de plaats informeren welke voorzorgsmaatregelen moeten worden getroffen en waar men het verwijderde asbestmateriaal heen kan brengen. Vaak moet er een omgevingsvergunning worden aangevraagd en in dat geval moet het asbest toch worden verwijderd door een gecertificeerd bedrijf. In een onderzoek van de Gezondheidsraad van juni 2010 is gebleken dat asbest nog gevaarlijker voor de gezondheid is dan tot nu toe werd aangenomen. De overheid streeft dan ook naar nog strengere regels en scherpere toezicht op het naleven van de asbestregels. Bedrijven en specialisten die zich beroepsmatig met het saneren en verwijderen van asbest bezighouden, vormen samen de zogenaamde asbestketen. In die keten hoort ook de opdrachtgever en de gemeente die er op toeziet dat de asbestverwijdering volgens wettelijke regels gebeurt. Er gelden strenge regels en normen voor alles wat te maken heeft met de sanering van asbest.

Schadevergoeding

Wanneer u vroeger met asbestvezels hebt gewerkt en u bent er ziek van geworden, dan is er een kans daar een schadevergoeding voor te krijgen. Meestal komt men er pas na (tientallen) jaren achter. Toch is het mogelijk de voormalige werkgever alsnog een vergoeding te vragen voor de ernstige schade van uw gezondheid. Het Instituut Asbestslachtoffers (IA S), het Comité Asbestslachtoffers en de Asbestslachtoffers Vereniging Nederland (AVN) zijn verenigingen die slachtoffers ondersteunen door ze te informeren en te helpen met juridische, maar ook praktische zaken.

De overheid heeft een regeling voor slachtoffers die lijden aan mesothelioom als gevolg van het werken met asbest. Hiervoor heeft zij de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) in het leven geroepen. De regeling is niet alleen voor de slachtoffers zelf, maar ook voor hun huisgenoten die ook de ziekte hebben opgelopen door het inademen van asbestvezels afkomstig uit de kleding van de werknemer. Normaliter is de werkgever aansprakelijk en moet deze een schadevergoeding betalen als hij verantwoordelijk is voor de schade aan de gezondheid door asbest. Als dit niet lukt, bijvoorbeeld omdat de werkgever niet meer bestaat, failliet is of gevrijwaard wordt om te betalen omdat de zaak verjaard wordt verklaard, kan het slachtoffer een vergoeding aan de overheid vragen. Een voorschot is ook mogelijk als de procedure nog loopt. Neem contact op met het Instituut Asbestslachtoffers (IA S) als u denkt voor de vergoeding in aanmerking te komen. Zij helpen met het doen van de aanvraag bij de Sociale Verzekeringsbank (SVB). De SVB voert de regeling uit.

Toepassingen asbest

Het gebruik van asbest is niet iets van de negentiende eeuw. De Romeinen en Grieken kenden het materiaal al. Het was de Oostenrijkse industrieel Ludwig Hatschek (1856-1914) die patent op zijn methode aanvroeg om asbest toe te passen in asbestproducten. Hij ontwikkelde in 1900 een niet brandbare dakbedekking van asbestcement. Het was het tijdperk van de Industriële Revolutie en sindsdien is het materiaal in niet minder dan 3500 producten verwerkt. Na de Tweede Wereldoorlog werd asbest veelvuldig en in grote hoeveelheden gebruikt. Asbestvezels bleken niet alleen eenvoudig te verwerken in cement, maar ook in andere materialen zoals textiel en lijm. Vooral de bouw kent vele toepassingen van asbest, maar zo ook de chemische en petrochemische industrie. Nadat bekend werd dat het werken met asbest risico’s met zich mee bracht, nam het gebruik van asbest na 1980 af. Sinds 1993 is het bewerken, verwerken en op voorraad houden van asbest verboden gevolge het Asbestverwijderingsbesluit 2005 en de Arbeidsomstandighedenwet. Huizen die gebouwd zijn na 1993 mogen geen asbest bevatten. Ook het recyclen van asbesthoudende producten is bij wet verboden.

Asbest is veel toegepast in de bouw van fabrieken, huizen, schuren, treinen, auto’s, schepen en huishoudelijke apparatuur (strijkijzers, elektrische ovens, elektrische kookplaten en dergelijke). Het kan voorkomen in puin en grond en op sommige plaatsen zijn er wegen mee verhard. Asbest bleek namelijk een goedkoop en eenvoudig te verwerken materiaal hiervoor. De verschillende soorten asbestvezels bezitten kwaliteiten als brandwerend, warmte-, geluids- en elektrisch isolerend, beschermend tegen logen en zuren en micro-organismen en treksterkte.

In oude huizen kun je nog asbest aantreffen in vensterbanken en plantenbakken, in de onderlaag van vinyl vloerbedekking, in isolatiemateriaal in oude elektrische huishoudelijke apparaten, in afscheidingswanden (Eternit) en plafonds en in isolatie rondom Cv-ketels. Op oude schuren kan het voorkomen in de golfplaten dakbedekking. In oude auto’s komt asbest voor in remmen en koppelplaten.

Wanneer asbest (laten) v

In principe kun je spreken van twee soorten asbestmateriaal: materiaal met hechtgebonden asbest en losgebonden asbest. Bij hechtgebonden asbest zitten de asbestvezels stevig verankerd in het dragermateriaal. Als het materiaal niet beschadigd is en in goede staat verkeert, zullen er nauwelijks vezels vrijkomen. Anders wordt dat als het materiaal wordt bewerkt of gesloopt. Golfplaten gemaakt van asbestcement zijn een voorbeeld van hechtgebonden asbestmateriaal. Met losgebonden asbesthoudende materialen bedoelt men materialen waarvan de vezels niet of nauwelijks aan het dragermateriaal zijn gebonden, bijvoorbeeld spuitasbest dat veel gebruikt werd als isolatiemateriaal of zwaar verweerd asbestcement. Het risico is groot dat uit dit materiaal asbestvezels vrijkomen en dit heeft grote gevolgen voor de gezondheid. Dit materiaal moet worden verwijderd of volledig afgeschermd. Hechtgebonden asbest kun je juist beter laten zitten. Het levert geen gevaar op zolang het zich in goede staat bevindt en niet bewerkt wordt. Als het asbest zich bevindt op een plaats waar regelmatig mensen komen, kan dit een reden zijn om hechtgebonden asbest te (laten) verwijderen. Je kunt niet zomaar asbest (laten) verwijderen. Voor het verwijderen of afschermen van asbestmateriaal gelden wettelijke voorschriften. Vaak is het (zelf) verwijderen van asbest gevaarlijker dan het asbest te laten zitten. Ook kan de gemeente de eigenaar van het materiaal verplichten het asbest te laten verwijderen als deze vindt dat er zich in het huis, bedrijf of pand niet hechtgebonden asbestmateriaal bevindt dat onvoldoende is afgeschermd. Hechtgebonden asbestmateriaal mag je in sommige gevallen zelf verwijderen, bijvoorbeeld als het geschroefde platen betreft of niet gelijmde vloertegels of vloerbedekking. Maar ook hier moet volgens bepaalde voorschriften te werk gaan. In veel gevallen moet er toestemming voor het verwijderen van asbestmateriaal aan de gemeente gevraagd worden. De gemeente kan u verplichten de verwijdering door een gecertificeerd asbestverwijderingsbedrijf te laten uitvoeren.

Wetten en regels

Na het lezen van deze tips is het duidelijk dat er veel regels en wetten gelden voor iedereen die met asbest te maken krijgt. Er zijn niet alleen landelijke wetten, maar ook provinciale en gemeentelijke voorschriften. De overheid heeft daarbij onderscheid gemaakt tussen particulieren en niet-particulieren. Wetten en regels worden constant aan nieuwe omstandigheden aangepast en dus veranderd. Daarom zullen in deze tips de meest voorkomende wetten algemeen benoemd worden. Via het internet kun je inhoudelijk meer informatie vinden. Algemeen geld dat het beroepsmatig gebruik van asbest sinds 1 juli 1993 verboden is. Sinds 1 september 1998 is het ook voor particulieren verboden met asbesthoudend materiaal te werken.
  • Mededeling onder voorschriften
Particulieren die zelf asbest willen verwijderen, zijn verplicht dit te melden aan de gemeente. Als de gemeente toestemming geeft voor een zogenaamde ‘Mededeling onder voorschriften’, is dat akkoord.
  • Omgevingsvergunning
Voor sloopwerk of verbouwing is het nodig een omgevingsvergunning aan te vragen bij de gemeente. De omgevingsvergunning bestaat sinds 1 oktober 2010 en vervangt een aantal vergunningen en ontheffingen.
  • Sloopvergunning/Bouwbesluit 2012
De regels voor de sloopvergunning zijn per 1 april 2012 gewijzigd en opgenomen in het Bouwbesluit 2012. Het Bouwbesluit omvat nieuwe landelijke sloopregels.
  • Productenbesluit asbest
  • Productenregeling asbest
  • Asbestverwijderingsbesluit 2005
Zie website Overheid.nl. waar je direct toegang hebt tot de regels en bepalingen die uit deze wetten komen.
  • Arbeidsomstandighedenbesluit (Arbo)
Lees meer over wetten en regels die zijn opgenomen in de Arbo-wet met betrekking tot werken met gevaarlijke stoffen op Arboportaal.nl. 
  • Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS)
Lees tip 9 voor meer informatie over deze landelijke regeling.

Zelf verwijderen asbest

Asbest mag alleen verwijderd worden met toestemming van de gemeente. In alle gevallen moet er een zogenaamde ‘mededeling onder voorschrift’ worden gedaan bij de gemeente. Asbest verwijderen zonder deze melding is strafbaar. De gemeente bepaalt hoe het verwijderen gedaan moet worden op grond van het Asbestverwijderingsbesluit (zie tip 10). In het besluit staat ook beschreven wanneer een eigenaar het zelf mag verwijderen. Als er geen sloopvergunning nodig is, kan de eigenaar het asbest in veel gevallen zelf verwijderen. Postbus 51 (vrom.nl) verstrekt brochures over het verwijderen van asbest. Voor particulieren is het de folder ‘Asbest in en om het huis’ en voor bedrijven en instellingen ‘Asbest in bedrijven en instellingen’. Zelf asbest verwijderen is niet ongevaarlijk en dat geldt zowel voor de klusser als voor de omgeving. Bij het slopen van asbesthoudende materialen kunnen asbestvezels vrijkomen. Het inademen van een kleine hoeveelheid is al kankerverwekkend. Om die reden zijn de strenge voorschriften voor het verwijderen van asbest wettelijk bepaald.

Zet het werkgebied af en bedek tijdens het verwijderen van asbest elk lichaamsdeel met handschoenen, een weggooioveral en laarzen. Draag een mondkapje. Bevochtig het asbest met water en pak het na verwijdering direct in volgens de verpakkingsvoorschriften. Hoe klein het afval ook is, het aanbieden van het asbestafval gaat in overleg met de gemeente. Het afval kan door particulieren gratis worden ingeleverd in de daarvoor bestemde locatie. Het moet dan uiteraard wel conform de voorschriften zijn verpakt.

Asbestafval uit de tuin in de vorm van asbestcement bloembakken of platen die gebruikt zijn als broeibak, kan gescheiden worden ingeleverd bij de gemeente. Asbestafval dat is ontstaan door brand mag nooit zelf worden verwijderd. Hiervoor moet een gecertificeerd asbestverwijderingsbedrijf worden ingeschakeld.

Tips & Reacties

Deel je eigen tip over asbest

En maak kans op een cadeaubon ter waarde van € 25!